wayang kuwi dolanan wewayangan. dudu objek yang sejati nanging bisa agawe nangis. empu kanwa, pujangga jaman airlangga nate nulis:

wong kang nonton wayang nangis, ngungun lan sungkawa, kamangka wus ngerti uga yen kang ditonton mau mung kulit kang ditatah, diwenehi wujud manungsa, lan bisa ngucap. wong kang nonton kaya wong kang seneng rajabrana ndonya. mula dadi kepencut, ora ngerti yen sejatinu mung bayangan kaya siluman

kanti ndonya kang beda, mbah kanwa iki kaya mbah buyut plato kang lunga menyang akademia. "ndonya iki mung tiruan." kaya dene sufi kang mumpet ing nggunung. akeh wong2 kuna kang nganggep wayang kuwi luwih sejati tinimbang asline. dhalang2 ora wani gawe crita prabu baladewa kalah yen entuk tanggapan nang madura. akeh sing percaya, yen wong-wong madura kuwi keturunane prabu baladewa. baladewa kuwi kratone ing mandura, ing crita wayang. dadi ya mirip karo jeneng madura.

ana maneh kang banjur dadi fatalis. Hyang kuwi ya kaya dhalang. manungsa mung manut apa karepe dhalang. dadi ing jawa, ana kang ngugemi omongan "mung sak derma nglakoni."yosodipuro i nganggep liyane maneh. dhalang kuwi pralambange suksmane manungsa. wayang kuwi kekarepan.

ana sakwijining wayang kang asline seka wewayangan. bagong kuwi lair seka wewayangane semar. yen ing lakon-lakon, kadhangkala crita iki digambagrke bagong seka kuncunge semar. mula, tinimbang petruk karo gareng, wujude bagong luwih mirip semar. semar njaluk karo dhewa supaya entuk kanca, mula digawe kanca seka wewayangane mau. nanging ora kaya semar, bagong ora nduwe sopan-santun lan grusa-grusu. bagong lan semar beda ing sifat, nanging mirip ing wujud. ing pedhalangan surakarta, wiwit 1749 nganti jaman anyaran indonesia mardhika, wayang bagong ora ana. kadhangkala diganti nganggo wayangkang sinebut cengguris. kabiasaan iki diwiwiti seka jaman pakubuwono iii. pakubuwono iii kuwi asor karo walanda (voc). dheweke isin merga kalah karo landa, mula ora ngentuakake bagong ana ing wayang. bagong, kang sifate cluthak lan ngomong saksenenge, asring digawe dhalang kanggo ngritik sapa wae. ing jogja, bagong tetep aman-aman wae ana ing wayang. malah dhalang-dhalang jogja nambahi maneh tokoh antasena kanggo ngritik penjajah landa. nanging ora kaya bagong, antasena isih nduwe panguwasa. dheweke ksatria. lan bagong?



bagong kuwi mung wewayangan, dadi apa kang dilakoni ora ana beban. bagong dadi gantine nalika semar ewuh ing wicara. asline, ing pedhalangan jawa wetan ora ana petruk lan gareng. punakawan kuwi umume pancen mung loro thok. bancak lan dhoyok. togog lan bilung. jurudeh & prasanta (wayang panji). sabdapalon & nayagenggong. penthul&tembem. nanging ing bali, punakawan kuwi ana papat. ing jawa kulon ana wolu.

kejaba kuwi, wayang sejatine luwih pas yen dideleng seka mburi kelir. dadine mung ireng lan putih. semar lan bagong dadi ora beda adoh.janaka karo karo irawan kuwi sejatine ora beda adoh. wong tuwa apa enom sejatine ora beda. sandhangan rakyat karo panguwasa ya padha irenge. ora katon gebyare makutha sang kresna utawa ali-aline bambang ekalaya.

yen wis ngene iki dadi kaya ketemu pak dhe karl marx. simbah buyut plato wis lali. nanging wewayangane awake dhewe? mbokmenawa ora bakal bisa lali. yen isih ana srengenge, isih ana cahya, isih ana rembulan, dhewe nduwe wewayangan.

ing jagad karawitan, martopangrawit luwih kondhang tinimbang pontjopangrawit, gurune. aku uga lagi ngerti pontjopangrawit setengah minggu kepungkur, ing bentara. buku riset margaret j kartomi nyritaake gamelan gaweane pontjopangrawit kang sinebut gamelan digul. gamelan iki digawe nalika ing digul 1920-an.


maune aku ora niat maca bukune. aku mung penasaran karo gendhinge, lan ing bukune ana bonus cd-ne. lan pancen elok tenan. gamelan kuwi rinungu apik. kamangka barange digawe seka kaleng lan kayu-kayu bekas. bonang digawe seka rantang-rantang bekas. nanging swarane luwih apik tinimbang gamelan seka wesi.

umume, gamelan kuwi ana loro, yen amnut materiale. gamelan seka wesi, kang asring dienggo ing ndesa-desa lan gamelan perunggu, kang dienggo ing kraton. yen kaya sing tak enggo dolanan jaman cilikku mbiyen,, gamelane paling ya seka wesi. aku wis nate nuthuk gamelan perunggu nalika melu lomba, lan pancen swarane cemengkling.

bali perkara gamelan digul mau. nalika ngrungoake swara rebab kang dimainke pontjopangrawit, rasane kaya nglangut. nalika dheweke ing digul, dheweke nggawe rebab seka kaleng sarden lan membran-e nganggo kulit kewan.

swara rebab ing cd iki pancen ora nganggo rebab kuwi, amarga rekamanne ing antarane 1956-58. ing kene, gendhing renyep, ladrang eling-eling kasmaran slendro mau rinasa sepi ing pikiran.

gamelan digul dhewe saiki ana ing monash university. ana rekaman tahun 2002 seka gendhing iki lan isih rinasa apik. seka gendhing ladrang wilujeng (laras slendro manyura), swara gambange isih apik, kenong isih cemengkling (ning katone sing nuthuk kurang alus), balungan (saron, demung) isih waras swarane.

sing ora waras ya critane pontjopangrawit kuwi. dheweke melu pki lan rekasa dening kahanan. ora kaya hatta kang bisa urip luwih kepenak ing digul (ana rewang lan entuk nulis, digaweake omah dhewe), ahli gamelan iki kudu melu mbukak alas lan kena malaria.

crita seka penerjemah versi indonesia, hersri setiawan, uga ora kalah nrenyuhke. mantan anggota lekra kang dibuang ing pulau buru iki uga kesurang-surang kahanan. jaman ing pulau buru, kurang luwih 17 gamelan wis digawe. gamelan2 kuwi digawe seka bekas bom-bom. rinakit dadi gamelan kang luwih lengkap lan kanti (jarene) swara kang luwih apik. ananging, gamelan2 mau wis ora ana tilase. <

wengi ing kantor

lagu blower’s daughter lagi keprungu seka radio. sakwetara aku kudu nulis saktulisan maneh lan ngedit saktulisan liyane. wa lah, malah ditambahi lagu2 king of convinience

turon ing kamare swargi bapak. mentas wae radione ngrampungke crita, judule "mitoni." aku dadi kelingan bapak lan uga durung tilik kuburane lebaran iki. bapak mbiyen sok ngisi acara kaya ngene iki ing radio. maca novel basa jawa kang akeh2e isine tresna, tresna, lan tresna. istilahe crita2 panglipur wuyung. wuyung kuwi artine "jatuh cinta." eman, dene saiki wis angel golek acara kaya ngene iki. mbok menawa, amarga wacanane kurang.

takbir wis rame keprungu. swara radio mung ngancani tanpa ginape. aku rumangsa, pasa taun iki nggawa akeh wangsulan marang pitakonan-pitakonan salawase uripku. lebaran iki uga nggawa wangsulan liyane. uripku sabanjure, uripke kepungkur. teror telpon sing kejawab maneh seka sapa, lan laku urip sebanjure. uga, dosa-dosa kang ora kinira sing wis dilakoni. aku pancen kudu njaluk ngapura marang wong akeh. aku pancen ora bakal dadi fitri suci kaya bima nalika ketemu dewa ruci.